Kiedy mówimy o giallo mamy zazwyczaj na myśli nurt we włoskim kinie, szczególnie popularny w latach 1970-tych. Wyraz „giallo” w języku włoskim oznacza: żółty.
Dlaczego akurat „żółty” i co to za filmy? Czy można je jakoś zdefiniować?
Żeby wyjaśnić kwestię koloru musimy cofnąć się do roku 1929. Wtedy to wydawnictwo Arnoldo Mondadori z siedzibą w Mediolanie decyduje się na wydawanie serii powieści kryminalnych, często krwawych thrillerów.
Seria otrzymała tytuł Il Giallo Mondadori i na tanim papierze, w miękkich okładkach, oferowała na początku głównie włoskie przekłady znanych brytyjskich i amerykańskich autorów, np. Raymonda Chandlera, Agathy Christie, Edgara Alana Poe, Rexa Stout’a, Edgara Wallace’a i wielu innych. Później ofertę powiększyły nowele rodzimych, włoskich autorów.
Ich znakiem rozpoznawczym były żółte okładki, dzięki którym czytelnik już z daleka mógł je odnaleźć na półce w księgarni.
Nowele te szybko zdobyły taką popularność, że wiele innych domów wydawniczych zaczęło włączać je do swojej oferty, wykorzystując pomysł z żółtymi okładkami.
Wracając jednak do kina: dla Włochów giallo to szeroko pojęty thriller – po prostu.
Jednak dla reszty świata nie ma jednej prostej i jednoznacznej definicji, która pozwoliłaby kwalifikować konkretny film jako giallo lub „zwykły” thriller, czy horror, czy…
No właśnie.
Scenarzysta Ernesto Gastaldi, który napisał scenariusze m.in. do wielu znanych gialli, w taki sposób opisuje film tego gatunku:
„Giallo to nie jest kryminał, to nie jest thriller, to nie jest film sensacyjny, ani horror.
Ale może być jednym z tych gatunków, a także wszystkimi naraz połączonymi razem.
Co odróżnia giallo od innych gatunków?
Dwie rzeczy: trudne do wyjaśnienia zdarzenie oraz jego logiczne rozwikłanie oparte na poszlakach i dowodach przedstawianych w trakcie filmu.
Tym zdarzeniem jest prawie zawsze morderstwo.
Niewiele jest gialli, które w pełni respektowałyby inteligencję widzów. Często, bardziej dotyczy to filmów niż literatury, autor nas oszukuje. Pokazuje nam tylko to, co chce abyśmy widzieli. W ten sposób pewne rzeczy są ukryte, choć powinny być w pełni widoczne; ale wtedy nie byłoby tajemnicy, dlatego łatwiej jest po prostu oszukać.
Jednym z najbardziej znanych przykładów na to jest kulminacja w filmie The Bird with the Crystal Plumage, kiedy to bohater, świadek próby morderstwa, nagle uświadamia sobie, że to nie mężczyzna próbował zabić kobietę, ale że było odwrotnie!”
Tyle Ernesto Gastaldi.
Reasumując jego wypowiedź możemy określić giallo jako konglomerat środków pochodzących z różnych gatunków filmowych: kryminału, thrillera, filmu sensacyjnego, horroru, fantasy, ale także często – komedii, czy filmu erotycznego.
Kluczowym wydarzeniem napędzającym fabułę jest morderstwo (zabójstwo), lub seria morderstw.
Twórca filmu bawi się z nami, wodzi nas za nos, żeby w finale dokonać dokonać twistu – zaskoczyć nas.
Zaskakujące zakończenie możliwe jest dlatego, że w trakcie filmu tożsamość zabójcy jest nam nieznana.
Morderca jest zamaskowany, albo widzimy tylko pewne elementy jego stroju, np. skórzane rękawiczki, kapelusz, zamaskowaną twarz.
Charakterystyczne jest także „wyposażenie” mordercy. Narzędzia zbrodni to najczęściej ostre narzędzia: brzytwa, sztylet, nóż, szpikulec, topór – po to, aby w efekcie uczynić zabójstwa jak najbardziej krwawe.
Wszystkie te wymienione elementy nie są jednak warunkami koniecznymi, których spełnienie pozwala zakwalifikować dany film jako giallo, lub nie-giallo.
Skomplikujmy więc rzecz dalej.
Utarło się powszechnie, że giallo musi być filmem włoskim lub zrobionym przez Włochów.
Nie do końca jest to prawda.
Faktem jest, że te najbardziej klasyczne gialli spełniają ten warunek. Jednak znalazły one swoich naśladowców także w innych krajach: europejskich, ale także spoza kontynentu.
Troy Howarth, autor trzytomowego opracowania So Deadly, So Perverse, swoje dwa pierwsze tomy poświęca włoskiemu giallo. Jednak tom trzeci zawiera tytuły także z takich krajów pozaeuropejskich jak USA, Kanada, Argentyna, Korea, Indie czy Hong Kong.
Przy okazji, myślę że kolejny wpis na blogu poświęcę właśnie tej książce Howartha.
Oczywiście zdecydowana większość filmów zaliczanych do omawianego gatunku pochodzi z Europy.
Pamiętać trzeba, że drugim krajem w rankingu wyprodukowanych gialli poza Włochami, jest Hiszpania. Gatunek ten zdobył tam również ogromną popularność i jest tych filmów na tyle dużo, że w ramach Giallopedii wydzieliłem je do osobnej listy.
Co jeszcze?
Mówi się, że film giallo musi mieć swój charakterystyczny klimat i styl.
To prawda. Często ów klimat wynika z tego, że wplatane są elementy horroru, lub ponadnaturalne składniki rodem z baśni lub widowiska surrealistycznego.
W giallo wszystko musi być zintensyfikowane, przesadne: dużo krwi, strachu, przerażenia, seksu – tak jak w gotyckim horrorze lub teatrze Grand Guignol.
Jednak warto zwrócić uwagę na stylowość wynikającą wprost ze scenariusza i użytych zabiegów filmowych.
Otóż akcja wielu z tych filmów toczy się najczęściej w środowisku modelek (chętnie się rozbierających), aktorów, fotografów, pisarzy, jednym słowem – artystów, prowadzących zamożny styl życia, otwartych na nowe doznania i pozbawionych pruderii.
Nic więc dziwnego, że zabójca czuje się tu jak ryba w wodzie i daje w pełni upust swoim psychopatycznym skłonnościom.
Filmowane jest to z wykorzystaniem nowoczesnych technik operatorskich, pięknie oświetlone i sfotografowane, wykorzystując w pełni efekty specjalne i charakteryzację.
To właśnie przy produkcji gialli zaczynali swoje kariery najlepsi operatorzy i specjaliści od efektów specjalnych.
W budowaniu klimatu kolosalną rolę odgrywa także muzyka. To właśnie do filmów giallo komponował nie kto inny jak maestro Ennio Morricone, ale także Giorgio Gaslini, Bruno Nicolai, Pino Donaggio, Riz Ortolani i wielu innych.
Podsumowanie – próba zdefiniowania giallo:
- Giallo to najczęściej film włoski, lub zrobiony przez Włochów;
- Giallo często zawiera elementy różnych gatunków filmowych;
- Kluczowym wydarzeniem napędzającym fabułę jest zabójstwo (lub seria zabójstw);
- Morderca jest zamaskowany i nie znamy jego tożsamości, aż do końca filmu;
- W finale mordercą okazuje się być osoba najmniej podejrzana (twist)
- Charakterystyczny klimat i styl, często trudny do określenia, ale wyczuwalny;
- Krew, seks, perwersje
Z powyższego wynika, że giallo to gatunek dość trudny do konkretnego zdefiniowania. Jest wiele elementów charakterystycznych dla niego, ale nie są one obowiązkowe.
Nic więc dziwnego, że często toczą się dyskusje, czy dany film można zakwalifikować do giallo, czy też nie.
Nie zmienia to faktu, że lubimy te filmy, ze względu na ich mniej lub bardziej uchwytny styl i klimat i że cieszą one się wciąż popularnością, a nawet uchodzą za kultowe.
